Hoe spreek je iemand aan in het Japans? Een vraag waar veel Japans-studenten mee zitten. Niet alleen zijn er tientallen woorden om iemand met ‘jou’ of ‘u’ aan te spreken, maar 99% zal ronduit onbeleefd zijn. Wat kun je wel zeggen en hoe hou je het zo beleefd mogelijk?
Hoe je iemand niet aan moet spreken
Laten we beginnen bij wat je niet moet doen, gezien ik dit een belangrijk punt vind. Velen van jullie vinden Japan geweldig, mooi, inspirerend… noem het maar op. En vaak komt die band met Japan door anime. Hier is natuurlijk niets mis mee, alleen is het niet zo handig om zomaar Japans over te nemen uit anime. Waarom? Omdat het taalgebruik ietwat anders is dan in het dagelijkse leven wordt gebruikt. Alle woorden die je leert om iemand aan te spreken mag je dan ook per direct vergeten, tenzij ik hieronder noem dat je ze wel “veilig” kunt gebruiken.
Maar hoe spreek je dan wel iemand aan in het Japans? Laten we het splitsen in twee delen: (1) je weet geen naam en (2) je weet wel een naam.
Je weet geen naam
De eerste regel die ik je leer is: als je geen naam weet, zeg je geen ‘jij’. Japanners vermijden het woordje jou eigenlijk zo veel mogelijk. Ze laten dit stukje in zinnen dan ook meestal gewoon weg, uit de grammaticale structuur kun je halen waar over gepraat wordt. Kun je er niet onderuit, dan gebruik je anata. Weet je wel de naam van je gesprekspartner, gebruik dan de naam en geen anata!
Als Nederlands je moedertaal is zul je bijvoorbeeld deze vraag stellen: ‘ben jij een student?’ We (en Google Translate) hebben de neiging om het direct te vertalen naar ‘あなたは学生ですか。anata wa gakusei desu ka’ wat voor een Japanner heel onnatuurlijk en misschien zelfs een beetje tenenkrommend klinkt. Ze laten ‘jij’ gewoon weg, en zo wordt het ‘学生ですか。gakusei desu ka’. Zo, dat klinkt al meer als Japans. Eigenlijk vragen ze dus gewoon: “student?”.
Wanneer gebruik je anata dan wel? Als je echt niks over de andere persoon weet. Vraag je bijvoorbeeld ‘en jij?’ dan vertaal je dat als ‘あなたは？anata wa?’. Ook in een wat algemenere setting wordt anata gebruikt (bijvoorbeeld op tv, reclame, gericht aan de klant).
Anata is de beleefde vorm en eigenlijk altijd aan te raden. Wil je iets informeler gaan dan kun je kimi (君) gebruiken. Deze wordt meestal door mannen gebruikt.
Mensen die een titel dragen spreek je aan met hun titel. Zo heb je bijvoorbeeld 先生 (sensei) wat gewoon leraar (of iemand met veel kennis zoals een dokter) betekent maar wat tevens ook een titel is. Iemand aanspreken met sensei is dus ook altijd acceptabel (als ze de titel verdienen). Binnen een bedrijf zie je dit ook. De directeur van bedrijf is een shachou (社長). Als de directeur Tanaka heet kun je hem aanspreken met Tanaka-shachou of simpelweg met alleen shachou. Een politieman is dan ook “meneer de politieman”, en een chef is een “meneer de chef”. Ook als je dus geen naam kent kun je er meestal wat van maken.
Je weet wel een naam
Hoera, je weet een naam! Dit maakt het een stuk makkelijker. Je kunt namelijk gewoon de naam gebruiken, dit functioneert hetzelfde als ‘jij’. Maar (nu komt de maar), gebruik altijd een achtervoegsel! Dit zijn de meest bekende, die je waarschijnlijk al kent (uit anime of films):
- ～さん (san) : dit is de meest bekende en de meest veilige optie. Weet je niet wat je moet gebruiken, gebruik dan san!
- ～さま（様）(sama) : sama is voor formele gelegenheden. Je gebruikt het bijvoorbeeld in e-mail of brieven of voor mensen die een véél hogere status hebben dan jezelf.
- ～くん（君）(kun) : kun wordt vooral gebruikt voor jongens of mannen. Dit is een wat informelere titel, je gebruikt het dus alleen als je iemand wat beter kent. Wat oudere jongetjes zijn ook kun. Leraren gebruiken bijvoorbeeld ook kun voor hun studenten.
- ～ちゃん (chan) : chan is voor kleine kinderen en voor meisjes/vrouwen. Dit gebruik je alleen als je iemand heel goed kent.
De voorbeeldzin die we eerder gebruikten wordt in dit geval dus ‘マリアさんは学生ですか。(maria-san wa gakusei desu ka?’ Letterlijk vertaald staat hier ‘is Maria een student?’ maar het betekent ‘ben jij een student?’. Meer achtervoegsels hoef je eigenlijk niet te weten als je het tegen ‘normale’ mensen hebt.
Wat moet ik dan niet gebruiken?
Woorden die je in het dagelijkse leven niet moet gebruiken voor jij (tenzij je lekker wilt schelden of ruzie zoekt) zijn:
- お前 (omae) : heel informeel. Wordt wel gebruikt in Japan maar kan heel denigrerend overkomen
- あんた (anta) : een kortere versie van anata. Brutaal en denigrerend. Niet gebruiken dus.
- 貴様 (kisama) : vroeger was dit een nette manier van aanspreken. Tegenwoordig zoek je ruzie met dit woord
- 手前 (temee) : ook hiermee zoek je ruzie.
- 己 (onore) : en ook onore kun je beter vermijden.
Zodra je wat meer bekend raakt met de Japanse taal zul je gevoel krijgen voor wat wel en niet kan. Wat voor manieren ken jij nog om iemand aan te spreken?